معاونت بهداشتی

راهنمای آموزشی واکسیناسیون کووید-19 جهت کارکنان نظام سلامت

بیماری کرونا یک بیماری ویروسی قابل انتقال بین انسان ها است که از طریق قطرات تنفسی یا تماس با سطوح و اشیای آلوده منتقل می شود. راه های پیشگیری شامل زدن ماسک ،شستشوی مرتب دست ها، حفظ فاصله اجتماعی، قرنطینه معکوس برای گروه های در معرض خطر و در حال حاضر واکسیناسیون عمومی و ایجاد ایمنی جمعی میباشد. شواهد نشان میدهد با احتمال بالای بروز جهش های مختلف در ویروس کرونا، ایمنی جمعی به واسطه واکسیناسیون کووید- 19 تنها راه قطع سریع زنجیره انتقال، کاهش مرگ و میر و حتی افزایش ضریب درمان موفق مبتلایان میباشد. واکسیناسیون عمومی در مقابل بیماری کووید 19 می تواند از راههای متفاوتی به مبارزه با این بیماری در سطح جامعه کمک نماید. برخی از این راه ها عبارتند از: پیشگیری از ابتلای به فرم شدید بیماری یا پیشگیری از مرگ در صورت ابتلای به بیماری، پیشگیری از انتشار ویروس کووید-19 توسط فرد واکسینه شده به دیگران، دشواری گسترش بیماری و انتقال به دیگران با افزایش تعداد افراد واکسینه شده و محافظت از پرسنل ارایه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات اجتماعی که در معرض مخاطره بیشتری هستند. همچنین نشان داده شده است که اگرچه طراحی اولیه واکسن براساس ساختار ویروس اولیه بوده است، ولی واکسنهای تولید شده تا حد زیادی قادر به ایجاد محافظت در مقابل ویروسهای جهش یافته ای که تا کنون شناسایی شده اند، میباشند.

نکات مهم:
با توجه به اینکه اثربخشی هیچ کدام از واکسن های تولید شده در کل دنیا صد درصد نمی باشد، لازم است کلیه افراد واکسینه شده تا زمان رسیدن به حدنصاب پوشش همگانی واکسیناسیون در سراسر جهان همچنان به رعایت پروتکل های بهداشتی نظیر استفاده از ماسک، شستن دست ها، فاصله گذاری اجتماعی، اجتناب از تردد، قرنطینه معکوس و مراجعه به موقع به پزشک اهتمام ورزند.
تمامی افراد واکسینه شده درصورت بروز هرگونه عوارض واکسن می توانند از طریق تماس با شماره 190 و یا واحد بیماری های مرکز بهداشت شهرستان موضوع را گزارش نمایند و ارزیابی شوند.

در ادامه به توضیح هر کدام از واکسن های مورد استفاده درشبکه بهداشت و درمان می پردازیم:

دستور العمل و راهنمای استفاده از واکسن اسپوتنیک وی

این واکسن نو ترکیب تولید موسسه گامالیا روسیه تحت نام تجاری Gam-COVID-Vac است که از آدنوویروس انسانی62 برای واکسن نوبت اول و آدنوویروس انسانی 5 برای واکسن نوبت دوم تولید شده است. ژن تولید گلیکوپروتئین S در ژنوم آدنوویروس قرار داده شده است لذا آدنوویروس در سطح خودش این آنتی ژن را داردکه باعث تحریک سیستم ایمنی شود. آنتی ژن S سبب اتصال ویروس کرونا به سلولهای بدن و آغاز روند بیماری می شود لذا با تحریک سیستم ایمنی می¬توان از ابتلا به بیماری محافظت نمود.
آدنوویروس استفاده شده بعنوان حامل (Vector) به نحوی تغییر داده شده که قابلیت تکثیر و بیماری¬زایی در بدن نخواهد داشت.
اثربخشی این واکسن علیه ابتلا به بیماری، 91.6 درصد است. هر چند که ممکن است اثربخشی آن در سالمندان و یا افراد با ضعف سیستم ایمنی کمتر باشد. بهترین پاسخ ایمنی از حدود 2 هفته بعد از دریافت نوبت دوم واکسن ایجاد می¬شود؛ ولی طول مدت محافظت این واکسن همانند سایر واکسن ها هنوز مشخص نیست. واکسیناسیون کرونا برای عموم افرادی که در گروههای اولویت دار قرار دارند اختیاری است و الزام وجود ندارد.

موارد ممنوعیت مصرف این واکسن:
1. در دوره بارداری و شیردهی
2. سابقه واکنش های حساسیتی شدید و یا وجود هر گونه بیماری حاد با یا بدون تب )این افراد حدود 2 هفته بعد از بهبودی می توانند مراجعه نمایند).
3. افرادی که به دنبال تزریق نوبت اول این واکسن دچار هر نوع عارضه شدید )مانند آنافیلاکسی یا واکنش حساسیتی منتشر شدید، تشنج، تب بالای 40 درجه و غیره( شده اند منع مصرف نوبت دوم واکسن را دارند.
- این واکسن در 2 نوبت تزریق می گردد که به فاصله 28روز از همدیگر می باشد. (توصیه به رعایت حداقل 28 روز است ولی اگر فردی با تاخیر مراجعه نمود، منعی برای تجویز نوبت دوم نیست)
- تاکید می شود که نوع واکسن برای نوبت اول و دوم با همدیگر متفاوت است و باید حتما توجه شود.

عوارض واکسن: عوارض واکسن نوبت اول یا دوم عموما خفیف و متوسط بوده و در طی حدود 3 روز برطرف می شوند. شایعترین عارضه، ایجاد حالت شبه آنفلوانزای خفیف) تب، لرز، دردهای عضلانی و مفصلی، گلو درد، احتقان و آبریزش بینی، ضعف، احساس ناخوشی و سردرد( و یا عوارض موضعی مانند درد و تورم و قرمزی محل تزریق هستند. عوارض فوق عموما خودبخود بهبود می یابند ولی می توان از مسکن های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) برای کنترل تب و یا از آنتی هیستامین ها برای عوارض موضعی استفاده کرد.
عوارض کمتر شایع عبارتند از تهوع، بی اشتهایی، بزرگی غدد لنفی منطقه ای و بندرت گیجی و سنکوپ. افزایش موقت آنزیم های کبدی، افزایش کراتینین سرم وCPK ، کاهش نوتروفیل، افزایش لنفوسیت، افزایش و یا کاهش پلاکت، کاهش هماتوکریت و افزایش ESR نیز گزارش شده است.
تداخل دارویی با سایر داروها مطالعه نشده است.

موارد احتیاط در مصرف واکسن:
• بیماری مزمن کبدی، کلیوی، بیماریهای متابولیک)دیابت کنترل نشده و اختلال واضح عملکرد تیروئید(
• اختلالات خونی )مانند هموفیلی یا اختلالات انعقادی(
• صرع و سایر بیماریهای اعصاب مرکزی و یا سابقه سکته مغزی
• بیماریهای عروق کرونر، میوکاردیت، اندوکاردیت و یا پریکاردیت
• بیماران مبتلا به بیماریهای خودایمنی )اتوایمیون( و مبتلایان به سرطان های بدخیم.
(توصیه می شود این قبیل بیماران حتما قبل از تزریق، با پزشک معالج خود مشورت نمایند)
• افرادی با تب بالای 37 درجه اجازه واکسیناسیون تا رفع بیماری احتمالی زمینه ای ندارند.
• افرادی که سابقه ابتلا به بیماری کرونا را در یک سال گذشته داشته اند می توانند واکسینه شوند.

این واکسن برای افراد زیر 18 سال مجوز مصرف ندارد!

این واکسن از نوع واکسن غیرفعال شده ویروس کووید 19 است که توسط یک شرکت چینی تولید شده و اثربخشی آن 79٪ ذکر شده است.
این واکسن تاکنون به غیر از ایران در 33 کشور مجوز مصرف اضطراری دریافت کرده است که عبارتند از: چین، امارات متحده عربی، مجارستان، بحرین، عراق، اردن، مصر، مراکش، الجزایر، پاکستان، پرو، صربستان، اندونزی، لائوس، لبنان، مغولستان، هنگ کنگ، نپال، سریلانکا، موزامبیک، سنگال، نامیبیا، سیرالئون، آرژانتین، سیشل، دومینیکن، بولیوی، گینه، مقدونیه، بلاروس، مونته نگرو، کامبوج و اکوادور.
مقدار دوز و نحوه استفاده:
برای ایجاد ایمنی کافی باید دو نوبت تزریق واکسن به فاصله 28 روز انجام شود. نوع واکسن در تزریق نوبت اول و دوم کاملا یکسان است. هر ویال حاوی نیم سی سی واکسن برای تزریق عضلانی است.
عوارض جانبی:
• عوارض خیلی شایع )بیش از 10 درصد از گیرندگان واکسن(: درد محل تزریق
• عوارض شایع (بین 1 تا 10 درصد از گیرندگان واکسن): تب موقت، احساس ضعف، سردرد، اسهال و قرمزی، سفتی، تورم و خارش محل تزریق
• عوارض ناشایع (بین یک در هزار تا یک درصد گیرندگان واکسن(: راش جلدی در محل تزریق، تهوع و استفراغ، خارش در محل های غیر از تزریق، درد عضلانی، درد مفاصل، خواب آلودگی و گیجی
نکات کاربردی:
• این واکسن در دمای یخچال (2 تا 8 درجه سانتیگراد) نگهداری میشود.
• بلافاصله بعد از باز کردن باید تزریق شود.
• قبل از تزریق با دو یا سه مرتبه تکان دادن، از یکنواخت شدن سوسپانسیون اطمینان حاصل شود.
• درصورت وجود جسم خارجی، لخته، مخدوش بودن برچسب واکسن و یا ترک در ویال از مصرف آن خودداری شود.
• هر سه ویال تک دوز، داخل یک باکس مقوایی است و هر 200 عدد باکس مقوایی داخل یک کارتن قرار دارد.
• تزریق داخل عروقی اکیدا ممنوع است.
• داروهای درمان آنافیلاکسی مانند اپی نفرین برای درمان واقعه احتمالی باید در دسترس باشند.
• افراد دریافت کننده واکسن باید تا 30 دقیقه بعد از تزریق در دسترس بوده و در مرکز بمانند.

موارد ممنوعیت دریافت واکسن سینوفارم:
1. اشخاصی که سابقه آلرژی به این واکسن و یا هر یک از اجزا تشکیل دهنده آن را دارند.
2. اشخاصی که سابقه واکنش های افزایش حساسیتی (Hypersensitivity)و یا بیماری های مزمن شدید دارند.
3. اشخاصی که دچار بیماری حاد متوسط تا شدید با یا بدون تب هستند تا زمان بهبودی ممنوعیت مصرف دارند.
4. خانم های باردار و دوران شیردهی

موارد احتیاط در مصرف واکسن:
• در صورت وجود اختلالات انعقادی و یا کاهش پلاکتهای خون بدلیل خطر خونریزی محل تزریق باید احتیاط شود.
• در افراد با ضعف سیستم ایمنی و یا افراد دریافت کننده داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی )مانند بیماران سرطانی که در حال دریافت شیمی درمانی هستند) ممکن است پاسخ سیستم ایمنی به واکسن کاهش یابد. در این شرایط اگر امکان محافظت فرد با سایر روشهای پیشگیری وجود دارد می توان واکسیناسیون را تا پایان دوره مصرف داروها به تعویق انداخت.
• در افراد با ضعف مزمن سیستم ایمنی، واکسیناسیون توصیه می شود، گرچه ممکن است پاسخ ایمنی کمتر باشد.
• درموارد صرع کنترل نشده و یا بیماریهای عصبی پیشرونده و افرادی که سابقه ابتلا به گیلن باره داشته اند. (حتما نظر پزشک معالج قبل از دریافت واکسن پرسیده شود(
• در مورد تداخل دارویی با سایر داروها مطالعات انجام نشده است.

این واکسن برای افراد 18 تا 60 سال کاربرد دارد.

این واکسن نوع غیرفعال شده ویروس، محتوی آنتی ژن ویروس است. ویال ها حاوی 10 دوز هستند که بعد از باز شدن باید در دمای 8 - 2 درجه، دور از نور نگهداری و در عرض کمتر از 6 ساعت مصرف شوند. میزان اثربخشی واکسن 80.6 درصد است.
مقدار دوز و نحوه استفاده:
برای ایجاد ایمنی کافی باید دو نوبت تزریق واکسن به فاصله 28 روز انجام شود. نوع واکسن در تزریق نوبت اول و دوم کاملا یکسان است. هر ویال حاوی نیم سی سی واکسن برای تزریق عضلانی است.

موارد منع مصرف:
حساسیت به هر یک از اجزای واکسن
خانم های باردار و دوران شیردهی
در بیماریهای حاد و یا تبدار
اشخاص زیر 18 سال

موارد هشدار اختصاصی و یا احتیاط در مصرف:
• تزریق زیر جلدی، داخل جلدی و یا وریدی ممنوع است.
• فرد واکسینه شده باید تا 30 دقیقه بعد از دریافت واکسن تحت نظر باشد. امکان بروز عارضه آنافیلاکسی وجود دارد، لذا باید در جایی تزریق انجام شود که امکانات درمان آن فراهم باشد
• قبل از استفاده، ویال واکسن را بخوبی تکان دهید تا سوسپانسیون یکنواخت سفید رنگ شفاف حاصل شود.
• قبل از تجویز، ویال را از نظر وجود هر گونه ذرات نامحلول و یا جسم خارجی بررسی نمایید و اگر شک داشتید استفاده نکنید.
• واکسن با دارو یا واکسن دیگری مخلوط نشود.
• کلروکین و کورتیکواستروئیدها ممکن است باعث کاهش پاسخ ایمنی شوند.
• مصرف در دوره بارداری و یا دوران شیردهی مورد بررسی قرار نگرفته است.
• طول دوره محافظت واکسن مشخص نیست.
عوارض جانبی:در مطالعات بالینی فاز یک، دو و سه)روی 25800 نفر( هیچ مورد عارضه شدید گزارش نشده است. شایعترین عارضه موضعی، درد در محل تزریق و شایعترین عارضه سیستمیک، سردرد بوده و سپس ضعف، تب، درد و کوفتگی بدن، درد شکم، تهوع و استفراغ بوده اند. از عوارض کمتر شایع، احساس گیجی، لرزش، تعریق، احساس سرما، سرفه و تورم محل تزریق بوده است.

این واکسن برای افراد 18 سال و بالاتر قابل استفاده است.

معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی زاهدان